Blogs

Op 20 juli 2016 was in de Bilt volgens het KNM nog nooit zo warm als dat jaar: 32,9 ^oC. Hier in het oosten van het land vonden we overigens dat het in De Bilt nog wel meeviel. Het aantal mussen op het dak is rap verminderd. Na de periode met extreme neerslag in juni en de eerste week van juli is het even omschakelen. De confrontatie met de klimaatverandering kan bijna niet scherper.

Het is in elk geval aanleiding om nog een keer aandacht te besteden aan klimaatbestendige sportvelden, maar dan van de andere kant. Omgaan met extreme buien is een heel andere tak van sport dan het behoud van de grasmat in tijden van hitte en droogte. Grassen zijn van nature taai en veerkrachtig. Voor een goed bespeelbare sterke grasmat is overlevend gras echter onvoldoende. In droge en warme perioden is beregenen essentieel. Maar wel met beleid!

Bij de les blijven met beregenen

Water is voor het gras onontbeerlijk. Zonder water worden geen voedingsstoffen opgenomen en getransporteerd. Er is dan geen groei en de stevigheid gaat achteruit. Zonder water is er ook geen transpiratie en verdamping om de plant te koelen. De wat oudere grasplanten met een goede beworteling gaan niet direct dood van een beetje vochtgebrek. Nieuw gezaaid en pas gekiemd gras is daarentegen behoorlijk gevoelig voor vochttekort en verbranding van het nog tere blad.

Vooral op de grassportvelden die in het begin van de zomerstop zijn ingezaaid of doorgezaaid is het zaak om in de zomer bij de les te blijven. Om bij de start van training en competitie een dichte en zo sterk mogelijke zode te hebben is een goede groei essentieel. Beregenen is bijna altijd noodzakelijk, maar afgestemd op de situatie!

Het heeft weinig zin om pas ingezaaid gras langdurig te beregenen en heel veel water te geven. Het bladoppervlak is nog klein. De verdamping dus ook en bovendien moeten de wortels zich nog ontwikkelen. Het overgrote deel van het water dat voorbij de jonge wortels in de grond zakt, gaat verloren. Zonde van het water en zonde van de stroom of diesel die nodig is om dit water te verpompen. Ingezaaide doelmonden en andere groter schadeplekken kunnen het beste pleksgewijs handmatig vochtig worden gehouden. Als het nodig is twee keer per dag met afgepast water.

Averechtse effecten van te vaak beregenen.

Teveel beregenen is niet alleen slecht voor de schatkist. Het is ook bijna altijd slecht voor de grasmat. Vooral te vaak beregenen kan heel nadelig zijn voor de ontwikkeling van het wortelgestel.

• Dagelijks met kleine hoeveelheden beregenen maakt hooguit enkele centimeters van de toplaag vochtig. De laag eronder blijft droog. De graswortels blijven dan oppervlakkig omdat ze in de bovenste centimeters alles vinden wat ze nodig hebben.
• Frequent (dagelijks of om de andere dag) met grote hoeveelheden beregenen is vooral in de wat fijnere en rijkere toplagen net zo slecht. Deze gronden houden meer water vast en als de poriën zijn gevuld met water, dan is er geen plaats meer voor lucht. Bovendien verloopt de het luchttransport in natte grond veel trager. Omdat graswortels en bodemorganismen zuurstof verbruiken, ontstaat een tekort. Onder aanhoudende anaerobe omstandigheden sterven wortels en bodemorganismen af. Dat rot en stinkt niet alleen, het bevordert ook een oppervlakkige beworteling (foto onder).
• Alleen bij schrale, goed waterdoorlatende toplagen, zoals veel golfgreens, kan het effectief zijn om dagelijks het vocht aan te vullen tot veldcapaciteit, zodat het gras voldoende vocht heeft voor een hele dag verdamping.

Minder water bij tropische temperaturen!

Het lijkt logisch om bij zeer hoge temperaturen extra te gaan beregen. Toch is hier een serieuze waarschuwing op z’n plaats. Water is noodzakelijk, maar teveel water werkt averechts.

Verdamping van water is een zeer geschikte methode om het gras te koelen. De voor verdamping benodigde energie wordt onttrokken aan de plant, waardoor de temperatuur daalt. Het is vergelijkbaar met het verdampen van zweet, een nat washandje op het voorhoofd met koorts of het nat maken van platte daken van verpleeghuizen bij extreme hitte. Koeling door verdamping werkt beter naarmate de lucht droger is en/of er meer wind is.

Teveel water werkt voor de grasgroei echter zeer averechts:

• Water is een goede warmtegeleider. Naarmate de toplaag natter is wordt de zonnewarmte van bovenaf sneller en dieper de bodem in geleid.
• Water heeft een hoge warmtecapaciteit. Een natte toplaag slaat veel warmte op. Het opwarmen duurt langer dan het opwarmen van een droge toplaag, maar eenmaal opgewarmd blijft een natte toplaag veel langer op temperatuur.

De wetenschap dat de meeste graswortels het beste functioneren bij een bodemtemperatuur tussen 10 en 20 ^oC, verklaart mede waarom de grasgroei in warme zomers terugloopt. Ook een relatief hittetolerante soort als Veldbeemdgras vertoont nauwelijks nog wortelactiviteit als de temperatuur in de bovenste centimeters van de toplaag hoger wordt dan 32 ^oC. Een geringe wortelactiviteit in een te warme toplaag zorgt ervoor dat het gras onvoldoende vocht kan opnemen om door transpiratie de temperatuur in de plant te laten dalen. De ‘koude klets’ van beregenen met koud grondwater is snel uitgewerkt. Bovendien lijkt straatgras beter dan de sportveldgrassen bestand tegen het ge-jojo van de temperatuur.

Bij aanhoudend tropische temperaturen kan het gras het beste gekoeld worden door kort voor het heetste moment van de dag het gras door verneveling kort nat te maken. Verdamping van de druppels op het blad laat de temperatuur van het gras al gauw met een graad of 7 dalen. In combinatie met een stevige wind is het effect aanzienlijk groter. Maar ook korter, omdat het water sneller verdampt.

Goed doorlatende toplaag: voor natte en droge tijden!

Het lijkt op het eerste gezicht tegenstrijdig , maar ook in tijden van hitte en droogte is een goed doorlatende toplaag gunstiger dan een toplaag die gemakkelijk veel vocht buffert. In bestaande velden is de klimaatbestendigheid op zekere hoogte te bevorderen met gericht onderhoud, zorg voor een goede bodemstructuur en een gerichte grassoortenkeuze.

Voor nieuwe en te renoveren velden gaat het om velden die extreme buien soepel kunnen verwerken en tegelijkertijd voldoende vocht vasthouden binnen bereik van de graswortels. Ik ben wel benieuwd welke ideeën er op de BSNC praktijkdag ‘Water: Bron van zorg? Bron van innovatie!’ op 4 oktober worden gedeeld. Ik denk dat de oplossing dichter bij huis lig dan gedacht, zonder allerlei bijzondere materialen, technieken en kunstgrepen. Betaalbaar en goed uit te voeren door een goede aannemer.

In afwachting van revolutionaire oplossingen is het heel nuttig om eens te kijken op onderstaande links die Martin Brummel (Fieldmanager Ajax) kortgeleden rondstuurde.

• Five Things To Know About Water Management During Summer
• eTurf Info: Keeping turf cool with technology

of lees eens een artikel uit 1998  van James B. Beard:

• ‘Heat Stress Causes and Prevention’ (of de vertaling in Greenkeeper nr 2 van 1999).